જિદ્દુ કૃષ્ણમૂર્તિ (1895–1986) વિસ્વના સૌથી પ્રભાવશાળી દાર્શનિક અને આધ્યાત્મિક વિચારકોમાંના એક તરીકે ઓળખાય છે. તેઓ દક્ષિણ ભારતના મદનપલ્લેમાં જન્મ્યા હતા. બાળપણમાં જ તેમને થિયોસોફિકલ સોસાયટીના આગેવાનો દ્વારા દત્તક લેવામાં આવ્યા હતા, જેમણે માન્યું હતું કે તેઓ “વિશ્વગુરુ” બનવાના છે. પરંતુ 1929માં કૃષ્ણમૂર્તિએ આ ભૂમિકા અને તેમની આસપાસ ઉભા થયેલા સંસ્થાનો ત્યાગ કર્યો અને જાહેરમાં કહ્યું કે “સત્ય એ માર્ગવિહીન ભૂમિ છે”—અને તે કોઈ સંગઠન, મંતવ્યો કે અધિકારથી પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી.

તેમના જ્ઞાનની મહાનતા

કૃષ્ણમૂર્તિનું જ્ઞાન તેમના ક્રાંતિકારી દૃષ્ટિકોણ અને સ્વ-જ્ઞાન તથા મુક્તિની સમજણમાં છે:

• તેમણે સંગઠિત ધર્મ, મંતવ્યો અને આધ્યાત્મિક અધિકારના તમામ સ્વરૂપોને નકારી કાઢ્યા અને લોકોમાં એમની જાતે સીધી અવલોકન અને સ્વ-અન્વેષણ દ્વારા સત્ય શોધવાની પ્રેરણા આપી—મંતવ્યો કે પરંપરા દ્વારા નહીં.
• તેમણે મનના શરતીકરણમાંથી મુક્ત થવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો, જે તેઓ માનતા હતા કે માનવ સંઘર્ષ, દુઃખ અને વિભાજનનું મૂળ છે. તેમનું મુખ્ય ઉદ્દેશ “માનવને સંપૂર્ણપણે, શરત વિના મુક્ત કરવું” હતું.
• કૃષ્ણમૂર્તિએ શીખવ્યું કે સાચો પરિવર્તન પોતાના મનની ક્રિયાઓને સમજવાથી આવે છે, ખાસ કરીને “સંબંધના દર્પણમાં”—દૈનિક જીવનમાં પોતાના વિચારો, લાગણીઓ અને ક્રિયાઓનું અવલોકન કરીને.
• તેમણે તમામ અનુમાન અને અધિકારને પડકાર્યા, પોતાને પણ, અને કહ્યું કે આધ્યાત્મિક બાબતોમાં બીજાની અનુસરણ કરવું ખોટું છે.
• તેમણે “નિર્વિકલ્પ અવલોકન” (choiceless awareness)—અર્થાત્ પસંદગી વિના અવલોકન—ની કલ્પના રજૂ કરી, જેને તેઓ ધ્યાન અને સાચી બુદ્ધિનું મૂળ માનતા.

તેમના વિચારોએ વિશ્વભરમાં લાખો લોકોને પ્રભાવિત કર્યા છે, જેમાં વિદ્વાનો, વૈજ્ઞાનિકો, શિક્ષકો અને સામાન્ય લોકોનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે ભારત, બ્રિટન અને અમેરિકા સહિત અનેક સ્થળે શાળાઓ અને કેન્દ્રો સ્થાપ્યા, જ્યાં “માનવની સંપૂર્ણ સમજણ અને જીવવાની કળા” શીખવવામાં આવે છે.

કૃષ્ણમૂર્તિની વારસો તેમના વિશાળ સાહિત્યમાં જીવંત છે—60થી વધુ પુસ્તકો, હજારો પ્રવચનો અને સંવાદો, જે અનેક ભાષાઓમાં અનુવાદિત થયા છે અને આંતરરાષ્ટ્રીય ફાઉન્ડેશનો દ્વારા સંભાળવામાં આવે છે. તેમનો સંદેશ સમયાતીત અને સર્વવ્યાપી છે, અને આજે પણ સત્ય અને મુક્તિ શોધનારા લાખો લોકોને પ્રેરણા આપે છે.